Balkan savaşları esnasında Karaağaç'da bulunan resim atölyesindeki resimlerini kurtarmak adına bulgar askerleri tarafından şehit edilen, sanatı ve resimleri uğruna canını feda eden ressamdır. işin ilginç tarafı ise karaağaç şehitliğinde "hasan rıza bey 28.3.1913 cuma günü, evini yağmaya giren bulgar askerleri tarafından öldürüldü" yazmaktadır. sanata ve sanatçıya ne kadar önem veren bir ülke olduğumuz ortada ...
Sanat eleştirmeni Ömer Faruk Şerifoğlu, geçtiğimiz aylarda uzun tartışmalara yol açan Zonaro ve Hasan Rıza’nın Fetih konulu tabloları hakkındaki gerçekleri 1453 İstanbulKültür ve Sanata Dergisi’nde kaleme aldı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür A.Ş. yayınları arasında üç aylık periyotta 12. sayısı çıkan dergi, konu ile ilgili netlik kazanamayan bilgilere, Hüsnü Tengüz'ün hatıratıyla ışık tutuyor.
FETİH RESİMLERİNİN GERÇEK SAHİBİ - Foto Galeri
HEM TABLOLARIN HEM DE HATIRATIN ORJİNALİ BİZDE
Saray ressamı Zonaro'ya ait olduğu düşünülen, Fatih Sultan Mehmed'in İstanbul'a girişini ve gemilerin karadan yürütülmesini tasvir eden resimlerin Balkan Savaşları'nda şehit olan ressam Hasan Rıza'ya ait olduğu iddiası, ressam Hüsnü Tengüz'ün Sanat Hayatım adlı hatıratının ortaya çıkması ile kesinleşti. Sanat eleştirmeni Ömer Faruk Şerifoğlu, 1453 Kültür ve Sanat Dergisi için hazırladığı makalede, Esliha-i Atika (Eski Silahlar) Müzesi Komisyonu'nda Zonaro ile birlikte görev yapan ressam Hüsnü Tengüz'ün, orijinali Deniz Müzesi koleksiyonunda bulunan hatıratında yazılanların bu iddiayı kesinleştirdiğini söylüyor. Tengüz hatıratında "Bir gün Hoca Ali Rıza ve Ahmet Ziya ile Zonaro'nunBeşiktaş'ta, Akaretler'de oturduğu daireye gittik. Biz içeriye girdiğimiz zaman Fatih'in Dolmabahçe'den gemileri karaya çekişinin tablosunu yapıyordu. Bu tablonun orijinali rahmetli Hasan Rıza Bey'indir. Zonaro yağlıboya ile yapmakta olduğu tabloda Fatih'in bindiği atın resmiyle meşguldü. Bu tablo gibi aslı Askeri Müze'de bulunan Fatih'in Büyük Topları Edirne'den İstanbul'a Nakli adlı tablosu da Hasan Rıza'nındır ve Zonaro tarafından kopya edilmiştir" yazıyor. Şerifoğlu, Zonaro'nun da hatıratında bu tabloları yaparken Bahriye (Deniz) Müzesi'nden aldığı tablolardan yararlandığı söylediğini belirterek "90'lardan beri bu tabloların aslında Hasan Rıza'ya ait olduğu, Zonaro'nun onun eserlerini kopya ettiği iddası vardı. Ama elde bunu ispatlayacak belge yoktu. Tengüz'ün hatıratında yazılanlar Zonaro'nun Hasan Rıza'dan tabloları kopya ettiğini doğruluyor. Artık olayın bir şahiti var" diyor. Şerifoğlu hazırladığı makalede, tabloların Hasan Rıza'ya ait olmadığına dair iddialarda, bu resimleri ancak Batılı bir ressam tarafından yapılabileceği düşüncesinin ağır bastığını belirterek, "Böyle düşünmek çok doğru değil. Hasan Rıza, İtalya'da resim eğitimi almış bir ressam. Tabloların ona ait olduğu da artık kesinleşti" diyor.
12 YIL İTALYA'DA RESİM EĞİTİMİ GÖRDÜ
Şehit Ressam Hasan Rıza Bey, 12 yılını İtalya’da sanat eğitimi ve görgüsüyle geçirmiş önemli bir ressam, gerçek bir vatanperver. Etrafındaki ihtiras rüzgarlarındak kaçarak, Edirne Sanayi Mektebi Müdürlüğü’nü üstlenmiştir. Balkan Harbi’nin sonlarına doğru Edirne’nin bombalandığı günlerde Edirne Hastahanesi’nin müdürlüğünü de üstlenir. Şehrin işgalinden bir gün önce, bombardıman altındaki kentten, resimlerini kurtarmak üzere atölyesine doğru giderken yolda, şehit edilir. Atölyesindeki resimlerin çoğu parçalanır, bazılarına el konularak götürülür, geriye kalan küçük bir kısmı ise halen Edirne Belediyesi’ndedir. Öğrencilerinden Sami Yetik ve Mehmet Ali Laga esir alınmalarına rağmen hocalarının eserlerine sahip çıkmaya çalışırlar. Mehmet Ali Laga, Edirne Müşiriyet Dairesi’nde asılı duran “Fatih’in Edirne’den Toplarla İstanbul’a Hareketi” tablosunu düşman eline geçmesin diye kasnağından çıkararak, esareti süresince vücuduna sararak saklar. Bu tablo halen Sabancı Müzesi koleksiyonundadır. İstanbul Askeri Müze, Deniz Müzesi ve İstanbul Resim ve Heykel Müzesi’ndeki diğer eserleri, hasan Rıza Bey’in sanat gücünü çok net olarak ortaya koymaktadır.
ZONARO FETİH KONULU 4 TABLO ÇALIŞTI
Fausto ZONARO, anılarında söz konusu tabloların talep edilmesinden tamamlanmasına kadarki bütün süreci içtenlikle anlatmıştı. Dahası, Fatih’in Topkapı’dan İstanbul’a Girişi adlı meşhur tabloda Fatih Sultan Mehmed’in solunda yer alan yeniçeri askerini Hasan Rıza gibi kendisi de kendi portresini koyarak resmetmişti. Zonaro Fetih konulu 4 tablo çalıştı:
- Fatih Sultan Mehmed’in Ordusuyla Edirne’den istanbul’a Yürüyüşü (1903). Hasan Rıza’nın aynı konulu çalışması Deniz Müzesi’ndedir.
- Fatih Sultan Mehmed’in Topkapı’dan istanbul’a Girişi (1903), Hasan Rıza aynı kompozisyonu birkaç kez çalışmış, 1898 tarihli çini mürekkebi çalışması Deniz Müzesi’nde, yağlıboya bir versiyonu ise özel koleksiyondadır.5
- İstanbul’un Kuşatılması Sırasında Fatih Sultan Mehmed’in Gemilerin Karadan Yürütülmesine Nezareti (1908), Hasan Rıza’nın 1989 tarihli çini mürekkebi çalışması Deniz Müzesi’nde, yağlıboya çalışması ise Edirne Belediyesi’ndedir.
- Fatih Sultan Mehmed Ordularını Yönlendirirken (1908). Hasan Rıza’nın benzeri bir çalışmasına rastlanmamıştır.
